ظهرنویسی چک و نکات حقوقی آن

شاید برای شما هم تاکنون این سوال پیش آمده باشد که ظهرنویسی چک چیست و قوانین مربوط به آن چه میباشند؟ کلمه ی ظهرنویسی در معنای لغوی یعنی همان پشت نویس کردن چیزی و اصولا افراد با اهداف مختلفی اقدام به این کار میکنند و در حالت کلی می توان از لحاظ حقوقی این اهداف حقوقی را برای ظهرنویسی چک به موارد زیر تقسیم کرد:

• انتقال
• وکالت
• ضمانت

در حالت کلی ظهرنویسی چک اصولا با هدف انتقال انجام می گیرد؛ به عبارتی بهتر می توان گفت که با ظهرنویسی یک چک، میتوان امتیازات مالی ( انتقال وجه) را به فرد دیگری واگذار کرد . ناگفته نماند که به جز ظهر نویسی برای انتقال، نوع دیگری از پشت نویس کردن چک نیز وجود دارد که برای ضمانت انجام میگیرد. مسلما شما نیز با معامله هایی روبرو شده و یا در مورد آنها شنیده اید که باید در آنها نوعی ضمانت وجود داشته باشد، یکی از انواع این ضمانت ها ظهرنویسی چک میشود. حتما به این موضوع توجه داشته باشید که متن ظهرنویسی چک برای انتقال با نوعی که برای ضمانت است، تفاوت دارد.

هنگامی یک فرد، به عنوان ضمانت یک چک را پشت نویسی کند ، در صورتی که نتواند به تعهدات و وظایف معین خود در معامله عمل کند، مبلغ  چک به طور کامل از جانب تحویل گیرنده ی چک و یا همان کسی که چک به او سپرده شده است، برداشت خواهد شد. برای انکه موضوع بهتر برای شما روشن شود به مثال زیر دقت کنید:

آقای (الف) به عنوان امن آقای (ب) در یک معامله، عملیات حقوقی ظهرنویسی را انجام میدهد اما پس از مدت زمان معینی و تاریخ مشخص شده، آقای (ب) نمیتواند به تعهدات خود در معامله عمل کند و دارنده ی چک به عنوان جبران خسارت و ضرر و زیان مالی، چکی را که آقای(الف) به عنوان ضامن ظهرنویسی کرده است را وصول می کند و مبلغ از حساب آقای (الف) کم میشود.

نکته: توجه داشته باشید که با ظهرنویسی چک برای ضمانت، هیچگونه امتیازی به فرد مقابل انتقال داده نمیشود و این نوع از ظهرنویسی تنها در مواقعی صادر میشود که نیاز به اعتبار فرد ثالثی در معامله باشد اما حقیقت آن است که بیشتر افراد با نوع ظهرنویسی برای انتقال آشنا هستند.

انتقال چک بدون ظهرنویسی

ممکن است اکنون این چالش در ذهن شما ایجاد شود که برای انتقال چک باید حتما پشت آنها ظهرنویسی شود؟ به عبارتی دیگر ظهرنویسی چک در همه ی موارد الزامی است؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که اگر قصد شما از صدور چک، انتقال وجه به فرد دیگری می باشد، تنها وجود امضا کافی می باشد و نیازی نیست تا حتما عملیات ظهرنویسی انجام شود و نام دارنده ی چک در پشت چک ثبت شود. به عنوان یک قاعده ی کلی میتوان گفت که وجود امضای شخص صادر کننده چک در پشت چک به معنای آن است که چک با هدف انتقال صادر شده است. در رابطه با ظهرنویسی چک توسط شرکت ها می توان به نمونه رای که در شعبه 59 دادگاه تجدید نظر استان تهران اشاره کرد، در چکیده این رای امده است که: مهر شرکت بدون انضمام امضاء نماینده قانونی شرکت، موجب انتقال چک نمی شود و ظهرنویسی تلقی نمی‌گردد.

اصول اساسی در مورد نحوه ظهرنویسی چک

توجه داشته باشید که قانون ظهرنویسی چک در وجه حامل همانند ظهرنویسی چک برای اشخاص معین نمیباشد و وجود امضا صادر کننده برای انتقال چک کافی می باشد و نیازی به پشت نویس نمی باشد. اما در مواردی که چک با هدف انتقال پول به شخص خاصی صادر میشود، برای آنکه عملیت انتقال بانکی با موفقیت انجام شود، حتما باید ظهرنویسی چک انجام شود و صادر کننده ی چک بوسیله ی دو عدد امضا، چک مربوطه را به فرد مشخصی انتقال دهد.

ظهرنویسی حاکی از انتقال برات است مگر اینکه ظهرنویسی وکالت در وصول را قید نموده باشد که در این صورت انتقال برات واقع‌نشده ولی دارنده برات حق وصول و لدی‌الاقتضاء حق اعتراض و اقامه دعوی برای وصول خواهد داشت. جز در مواردی که خلاف این در برات تصریح‌شده باشد.

ظهرنویسی چک در قانون تجارت

موضوع دیگری که باید در رابطه با اصول اساسی ظهرنویسی به آن توجه کرد آن است که ظهرنویسی چک دارای هیچ گونه محدودیتی نمیباشد و یک فقره چک به راحتی میتواند در میان تعداد افراد زیادی انتقال یابد، به شرطی که پشت نویسی شود. البته همانطور که اشاره کردیم ظهرنویسی چک در وجه حامل ضروری نمی باشد، چرا که هر کسی میتواند به راحتی با دردست داشتن این چک به بانک مراجعه کند و آن را وصول کند و در چنین مواردی انتقال چک بدون ظهرنویسی انجام میشود.

یکی دیگر از مواردی که ممکن است باعث ایجاد نوعی چالش ذهنی در میان مردم شود این است که برای انتقال یک چک، تنها وجود امضا کافی میباشد یا حتما عملیات پشت نویسی نیز باید انجام شود؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که برای آن که یک چک به فرد دیگری انتقال یابد، وجود امضا صادر کننده چک کافی است.

آیا ظهرنویسی چک در قانون جدید ممنوع است؟

بر اساس تبصره 1 ماده 21 مکرر قانون چک، ظهرنویسی چک‌های فیزیکی عادی تا بیستم آذر سال 1399 مجاز بوده، اما چک‌های صادره بعد از این تاریخ قابلیت پشت نویسی و انتقال فیزیکی را ندارند و انتقال چک صرفا پس از ثبت در سامانه بانک مرکزی به نام دارنده جدید امکان پذیر است. صدور چک در وجه حامل نیز از تاریخ یاد امکان پذیر نیست. ظهرنویسی فیزیکی و یا سیستمی چک‌های تضمینی از هم اکنون بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی ممنوع است.

ابطال ظهرنویسی چک

در ماده 190 قانون مدنی در رابطه با شرایط صحت ظهرنویسی چک از لحاظ قانونی، موارد مشخص شده است که در صورت عدم وجود هر یک از این موارد، ظهرنویسی باطل میگردد. این شرایط با استناد به ماده فوق به موارد زیر تقسیم میگردد:

1. قصد طرفین و رضای آنها.
2. اهلیت طرفین.
3. موضوع معین که مورد معامله باشد.
4. مشروعیت جهت معامله.

در این مقاله سعی کردیم این موضوع مهم را به طور کامل بررسی کنیم. پیشنهاد می‌کنیم مقاله جلوگیری از پاس شدن چک را هم مطالعه کنید. همچنین جهت دریافت مشاوره حقوقی در رابطه با چک با وکلای ما، سوده مینوئی و سید میثم رضویه در تماس باشید.