گاهی اوقات مالک یک ملک تصمیم می گیرد تا منافع مال خود را به وقف عام یا خاص بدهد مثل اینکه مسجدی را به عنوان وقف عام برای استفاده عموم بسازد یا اینکه مدرسه یا بیمارستانی را به عنوان وقف خاص برای افرادی که معلولیت خاصی دارند بنا کند. عقد وقف در قانون مدنی به طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و شرایط انعقاد آن نیز در فصل وقف قانون مدنی ذکر شده است. آنچه در این مقاله قصد بررسی آن را داریم این است که اگر دو نفر دو ادعای متفاوت نسبت به ملکی داشته باشند باید چه کرد؟ برای پاسخ به این سوال باید به موضوع اثبات وقفیت و راه های آن بپردازیم.
عقد وقف چیست؟
برای آشنایی با دعوی اثبات وقفیت ابتدا توضیح مختصری درباره عقد وقف می دهیم. قانون مدنی در پاسخ به این سوال که عقد وقف چیست مقرر کرده است :
وقف عبارت است از اینکه عین مال حبس و منافع آن تسبیل شود.
منظور از این ماده این است که واقف با وقف کردن مال خود، عین آن را نگه می دارد ولی منافع آن را در اختیار موقوف علیهم قرار خواهد داد تا از آن استفاده کنند.
دعوای اثبات وقفیت
همانطور که می دانید در مورد اموال علی الخصوص املاک غیر منقول اماره ید حاکم است؛ منظور از اماره ید این است که مال متعلق به کسی است که آن را تصرف کرده و در دست او قرار دارد. به همین دلیل چناچه در مورد ملکی که در تصرف دیگری است کسی ادعای وقفیت کند، اصل بر مالکیت است و مدعی وقفیت باید ادعای خود را اثبات نماید.
از این رو در صورتی که در مورد ملکی یک نفر ادعای مالکیت کند و فرد دیگری ادعای وقفیت کند، حل اختلاف با مراجع صالح قضایی است. اگر مدعی وقفیت اقدام به طرح دعوی نماید باید عنوان و خواسته دعوای خود را دعوی اثبات وقفیت قرار دهد.
معنی دعوی اثبات وقفیت این است که واقف به عنوان خواهان دعوی ادعا دارد که ملک را به وقف داده است اما خوانده دعوی ادعا دارد ملک در مالکیت اوست و خواهان حق به وقف دادن آن را نداشته است. در واقع هدف نهایی و اصلی از طرح دعوی اثبات وقفیت این است که واقف به وقف دادن ملک را ثابت نماید.
دلایل اثبات وقفیت
با اقامه دعوی خواهان دعوی باید دلایلی برای اثبات ادعای خود داشته باشد. مهمترین دلایل اثبات وقفیت شامل وقف نامه رسمی است که حتما باید به دادخواست اثبات وقفیت ضمیمه شده باشد. اما اگر وقف نامه، وجود نداشته باشد و خواهان به آنها دسترسی نداشته باشد، چگونه می تواند وقف را ثابت کند؟
راه ها و شرایط اثبات وقفیت
در صورت عدم دسترسی به دلایل قانونی برای اثبات وقفیت خواهان باید به راه های دیگری برای اثبات وقف استناد کند. راه ها و شرایط اثبات وقفیت با توجه به ادله کلی اثبات دعوی قابلیت تعیین دارند که از قرار زیر است:
اقرار
اولین راه برای اثبات وقفیت اقرار است. اقرار یعنی اینکه مالک ملک اقرار کند که ملک در وقف است. با اقرار مالک دیگر به هیچ دلیلی برای اثبات ادعا نیازی نیست و همین اعتراف به تنهایی کفایت می کند. از این رو می توان گفت قوی ترین راه از راه های اثبات وقفیت اقرار مالک است که قاضی را از هر دلیل دیگری بی نیاز می کند.
سند
دومین راه سند است که البته در خصوص دعوای اثبات وقفیت رایج ترین نوع سند همان وقف نامه است.
شهادت
اثبات وقفیت با شهادت شهود نیز یکی دیگر از روش های مرسوم برای ثابت کردن ادعای وقف توسط واقف است. استناد به شهادت شهود برای اثبات وقف معمولا زمانی مورد استناد قرار می گیرد که دو دلیل گفته شده در بالا یعنی اقرار و سند وجود نداشته باشد، به این دلیل که شهادت شهود نمی تواند با اقرار و سند مخالفتی داشته باشد. در این حالت با شهادت دو شاهد مرد عادل، وقفیت قابل اثبات خواهد بود.
سوگند
یکی از راه های اثبات وقف سوگند است. اگر واقف برای اینکه ثابت کند ملک وقفی است هیچ دلیلی از دلایل بالا را نداشته باشد، می تواند درخواست صدور قرار اتیان سوگند بتی نماید. سوگند بتی یا سوگند قاطع دعوا در مواردی به کار می رود که خواهان برای ثابت کردن ادعای خود هیچ گونه دلیلی ندارد از این رو با صدور این قرار، دادگاه خوانده را دعوت می کند تا به درستی ادعای خود سوگند بخورد.
اگر خوانده سوگند خورد دعوا رد خواهد شد و بی حقی خواهان ثابت می شود اما اگر خوانده سوگند را به خواهان رد کند، در صورتی که خواهان سوگند بخورد، ادعای او، یعنی ادعای اثبات وقفیت، ثابت خواهد شد در غیر این صورت نیز ادعای وقفی بودن رد خواهد شد.
امارات و علم قاضی
در صورتی که با هر دلیل دیگری خواهان بتواند باعث ایجاد یقین در قاضی پرونده شود، دعوی اثبات وقفیت ثابت خواهد شد که به این شیوه علم قاضی گفته می شود و با مواردی مثل قرار کارشناسی، معاینه محل و … اطلاق می شود.
دادگاه صالح برای اثبات وقفیت
با توجه به اینکه مال موضوع عقد وقف در دعوای اثبات وقفیت معمولا غیر منقول است، دادگاه صالح برای اثبات وقفیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول است.
