تغییر اسم در شناسنامه یکی از مشکلات حقوقی و هویتی است که بسیاری از افراد جامعه ماست. تغییر نام یک روند حقوق برای تصحیح نامگذاری‌های اشتباه، بهبود هویت فرد و نیز ارتقاء منزلت اجتماعی است. به مانند تمامی روندهای حقوقی، تغییر اسم افراد نیز دارای شرایط و مراحل خاص خود است که در اینجا به آن می‌پردازیم.
چرا تغییر اسم مهم است؟
بر اساس حدیث نبوی (ص)، برگزیدن نام نیکو برای فرزندان یکی از حقوق اساسی فرزندان است که باید از سمت پدر و مادر وی به رسمیت شناخته شده باشد و آن‌ها باید به برگزیدن نام نیکو و زیبا برای فرزندان خود اقدام کنند.. نام افراد هویت آنان را شکل می‌دهد و اولین ابزار ارتباط آن‌ها با افراد خانواده، فامیل، دوستان و جامعه است.
متاسفانه یکی از مشکلاتی که در این میان وجود دارد، برگزیدن نام‌های نازیبا، زشت و حتی غیرعرف برای کودکان است. برگزیدن این اسامی بر اساس رسوم، بی اطلاعی خانواده از معنای اسامی و یا حتی باورهای نادرست مذهبی است. در کنار این موارد، برخی از افراد بر اساس باورهای شخصی و هویتی خود تصمیم به بهبود نام خود می‌کنند و احساس می‌کنند که این تغییر نام به بهبود هویت آن‌ها کمک شایانی می‌کند.
از جمله مشکلاتی که در نامگذاری افراد وجود دارد می‌تواند به این موارد اشاره کرد:
- برگزیدن نام ایام هفته، مانند: جمعه، شنبه
- برگزیدن نام حیوانات، مانند: قوچ، کل،
- برگزیدن نام‌های تحقیرآمیز، مانند: گدا، کنیز، غلام
- برگزیدن نام‌های سمتی، مانند: دکتر، سرتیپ، سپهبد
- برگزیدن نام‌های مخالف جنسیت فرد، مانند: فرهاد برای دختران
- برگزیدن نام‌های مشابه پدر و مادر
- برگزیدن نام‌هایی با معنای زشت، مانند: منیجک
- برگزیدن نام بتان یا نام‌های شیطانی، مانند: عبدالعزی که نام یک بت است
تمام این موارد می‌تواند سبب تحقیر فرد در خانواده و جامعه شود و فرد را وادار به تغییر نام خود کند.
چطور اسم خود را تغییر دهیم؟
همانطور که گفته شد قانون راهکارهای مشخصی را برای تغییر نام در شناسنامه ارائه می‌کند. اصلی‌ترین شرایط قانونی برای تغییر نام در شناسنامه به شرح زیر هستند:
- بلوغ فرد – رسیدن به 18 سال و بالاتر،
- اقدام ولی فرد برای تغییر نام در صورتی که فرد در زیر سن قانونی است.
- اقدام قیم فرد برای افراد محجور و صغیر.
- در زمانی که نام فرد زننده و مغایر اعتقادات اسلامی باشد، شرط سنی در نظر گرفته نمی‌شود.
بر طبق قانون افرادی که در ابتدای نام خود عبارت«سید» را دارند باید این رابطه را با ارائه مدارک کافی اثبات کنند بنا بر نص قانون «ذکر سیادت برای افرادی که سیادت آن‌ها در اسنجاد سجلی پدری و اجدادی شان ثابت شده الزامی است». به همین خاطر در صورتی که فرد بخواهد عبارت سید را به ابتدای نام خود اضافه کند باید مدارک معتبر در اختیار داشته باشد.
برای تغییر نام چه مراحلی باید طی شود؟
برای شروع فرایند تغییر نام شما دو مسیر در اختیار دارید. مسیر ابتدایی آن است که به دادگاه مراجعه کرده و با ارائه مدارک درخواست تغییر نام خودتان را داشته باشید. در این مسیر شما برای درخواست تغییر نام باید دلایل خودتان را ارائه کنید.
در اغلب مواقع ارائه مدارک صرفاً محدود به دادخواست، گاهی استشهاد محلی و ارائه مدارک سجلی محدود می‌شود. دادگاه بعد از استماع نظرات و دفاعیات در همان داده ابتدایی رای را به نفع شما صادر می‌کند. در اینجا می‌توانید با رای خودتان به اداره ثبت احوال مراجعه کرده و درخواست تغییر نام در اسناد سجلی خودتان را داشته باشید.
در زمان مراجعه به اداره ثبت احوال ممکن است که مدیران ثبت احوال درخواست تجدید نظر را به دادگاه ارائه کنند. این تجدید نظر بر اساس قوانین نام گذاری کشور است و برای دریافت تایید قضایی برای ادامه فرایند تغییر نام است. در این دادگاه نیز وکیل شما باید مستندات دفاعیه برای تغییر نام را به دادگاه ارائه کند و در برابر مشکلاتی که اداره ثبت احوال از رویه تغییر نام گرفته است دفاعیات را ارائه کنند.
بعد از دریافت رای تایید از دادگاه فرایند تغییر نام در اسناد سجلی شروع می‌شود و تغییر نام در شناسنامه شما شروع می‌شود.
مسیر دوم، بدون رجوع به دادگاه است. این مورد منوط به آن است که نام فرد در میان لیست اسامی ممنوعه اداره ثبت احوال وجود داشته باشد. چنانچه نام فرد در این فهرست قرار داشته فرد می‌تواند بدون نیاز به دادگاه نسبت به تغییر نام خود اقدام کند.
مدارک مورد نیاز برای تغییر نام
به صورت کلی مدارک در این موارد شامل گزینه‌های زیر است:
- اصل شناسنامه به همراه دو کپی از تمامی صفحات آن؛
- اصل شناسنامه پدر و مادر یا قیم قانونی آن‌ها (در صورتی که فرد کمتر از 18 سال سن داشته باشد)؛
- در صورت نیاز پرکردن استشهاد درباره هویت فرد؛
- پر کردن برگ درخواست تغییر نام؛
- فیش‌های واریز اداره ثبت احوال؛
- ارائه برگ گواهی عدم وجود محکومیت کیفری موثر، برای افراد بالای 18 سال.
بعد از تغییر نام در شناسنامه چه اتفاقی می‌افتد؟
بعد از تغییر نام شناسنامه و کارت ملی فرد دریافت می‌شود و یک شناسنامه با برگ توضیحات تغییر نام به وی داده می‌شود. همچنین کارت ملی فرد ابطال شده و فرد کارت ملی جدید دریافت می‌کند.
تغییر نام فرد در سند ازدواج، شناسنامه همسر، شناسنامه فرزندان، حساب‌های بانکی و سایر اسناد مالکیت بر عهد خود اوست. به صورت کلی تغییر نام در این اسناد نیاز نیست و همراه داشتن شناسنامه با توضیحات تغییر نام کفایت می‌کند، اما در صورتی که فرد احساس می‌کند که وجود نام قبلی می‌تواند سبب ایجاد مشکل شود، می‌تواند به هر کدام از ادارات مراجعه کرده و نسبت به تغییر و به روز رسانی مستندات به نام خود اقدام کند.
تغییر نام خانوادگی
یکی از درخواست‌های افراد تغییر نام خانوادگی است. افراد می‌توانند بر اساس موارد زیر نسبت به ارائه درخواست تغییر نام خودشان اقدام کنند:
- نامناسب بودن نام خانوادگی؛
- بلند بودن و چند کلمه ای بودن آن؛
- خارجی بودن و نامانوس بودن نام خانوادگی؛
- مغایرت با فرهنگ اسلامی و دینی؛
- منسوب بودن به یک منطقه جغرافیایی؛
- سوء رفتار یکی از اعضای خانواده به نحوی که مشابهت نام خانوادگی با او سبب سرافکندگی افراد شود؛
- ایجاد وحدت شهرت با پدر، خواهر و برادران و جد پدری.
تغییر نام خانوادگی به مانند تغییر نام افراد با ارائه درخواست به دادگاه شروع می‌شود. در این زمان فرد باید مدارکی که در قسمت تغییر نام گفته شد را به همراه صورت دفاعیه خود به دادگاه ارائه کند و روندی که در بالا گفته شد را طی کند تا تغییر نام لازم انجام شود.
تغییر نام بدون مراجعه به دادگاه
هر ساله اداره ثبت احوال فهرستی از نام‌های ممنوعه را اعلام می‌کند. برخی از این نام‌ها دارای معنای مستهجن و جنسی هستند و برخی دیگر نیز از نظر اخلاقی و یا عرفی معنای نادرستی را متبادر می‌کنند. چنانچه نام فرد در میان این فهرست باشد، او می‌تواند بدون مراجعه به دادگاه و صرفاً با ارائه درخواست به اداره ثبت احوال نسبت به تغییر نام خود اقدام نماید.
آیا فرایند تغییر نام فرد هزینه زیادی دارد؟
به صورت معمول هزینه‌های که برای تغییر نام باید پرداخت کنید مشمول هزینه تهیه مدارک، حق الوکاله وکیل و برخی از هزینه‌های دادگاه و اداره ثبت احوال است. این قبیل دعاوی پرونده‌های گرانی نیستند اما از نظر کارهای اداری باید زمان کافی را برای به نتیجه رسیدن آن داشته باشید. همچنین بعد از اتمام دادگاه و دریافت رای تغییر نام باید هزینه‌های دریافت شناسنامه و کارت ملی المثنی را نیز پرداخت کنید.
در صورتی که بخواهید در اسناد دیگر، نام جدید شما وارد شود هزینه دریافت و به روز رسانی آن‌ها نیز بر عهده شما خواهد بود.
آیا ممکن است که درخواست تغییر نام افراد رد شود؟
بله، در صورتی که نتوانید مستندات و دلایل کافی به دادگاه ارائه کنید، درخواست تغییر نام شما رد می‌شود. همچنین تغییر نام‌های مذهبی نیز به سختی انجام می‌شود و فرد باید دلائل بیشتری را برای این تغییر نام داشته باشد.
داشتن محکومیت‌های کیفری موثر نیز از دلایلی است که سبب تغییر نام فرد می‌شود.
برگزیدن نام‌های خارجی یا مغایر با فرهنگ اسلامی نیز سبب رد درخواست تغییر نام شما می‌شوند.
اضافه کردن عبارت «سید» نیز نیازمند مدارک معتبر است که در صورت عدم ارائه آن‌ها درخواست تغییر نام فرد رد می‌شود.
فرایند تغییر نام چقدر زمان می‌برد؟
فرایند تغییر نام می‌تواند بین سه تا شش ماه، بسته به وقت دادگاه زمان ببرد. همچنین فرایند دریافت مدارک سجلی با نام جدید نیز یک بازه سه تا شش ماه را دارد. به یاد داشته باشید که تاخیر در تحویل اسناد مانند کارت ملی تبدیل به یک ضرب‌المثل شده است و ممکن است ماه‌ها به انتظار بنشینید تا مدارک جدید را دریافت کنید.
آیا بعد از تغییر نام در شناسنامه مدارک قانونی قبلی بی ارزش می‌شوند؟
خیر مستنداتی که بر اساس هویت فرد باشند و در آن سایر مشخصات مانند نام پدر، کد ملی و تاریخ تولد قید شده باشند همچنان بر قوت خود باقی هستند و در صورت بروز مشکل فرد می‌تواند با ارائه صفحه توضیحات شناسنامه هویت خود را اثبات کند. اما در صورتی که تغییر نام یا نام خانوادگی فرد سبب بروز مشکل در فراخوان و یا نامیدن افراد شود، بهتر است که با مراجعه به اداره و یا مرجع حقوقی نسبت به تغییر و به روز رسانی نام اقدام شود تا از بروز خطاهای احتمالی جلوگیری شود.