ممانعت از حق یکی از دعاوی مهم در رابطه با اموال غیرمنقول محسوب می‌شود. به جهت اهمیت فراوان این موضوع، این دعوی هم در دادگاه کیفری و هم در دادگاه حقوقی قابل پیگیری است. دعوای الزام به رفع ممانعت از حق، زمانی مطرح می‌شود که شخصی با اقدامات خود، مانع استفاده صاحب حق انتفاع یا ارتفاق، از حق مورد نظرش شود. در این حالت صاحب حق با مراجعه به دادگاه، خواسته خود را مطرح می‌کند. برای بررسی تخصصی‌تر این موضوع در ادامه با ما همراه باشید.
ممانعت از حق چیست؟
ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی دعوای ممانعت از حق را این‌گونه تعریف می‌کند:
تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد.
ماده 159 قانون آیین دادرسی مدنی
در صورتی که شخصی در دادگاه حقوقی طرح دعوا کند، صرف اثبات سابقه استفاده از حق کافی است. اما اگر شخصی در دادگاه کیفری شکایت الزام به رفع ممانعت از حق را مطرح کند، احراز مالکیت او لازم و ضروری است. بنابراین اگر شما قصد دارید برای رفع ممانعت از حق اقدام کنید، در صورتی که مالک هستید، می‌توانید در دادگاه کیفری علیه مرتکب شکایت کنید. در غیر این صورت چنانچه فقط صاحب حق هستید، لازم است که دعوا را از طریق دادگاه حقوقی پیگیری کنید.
ارکان تشکیل‌دهنده
مانع شدن کامل
برای تشکیل ممانعت از حق، لازم است که شخصی به طور کامل مانع استفاده شما از حق مورد نظر شود. به عنوان مثال:
اگر شخصی اقداماتی را انجام دهد که شما نتوانید به خانه خود وارد شوید، این موضوع به عنوان ممانعت از حق محسوب می‌شود. اما اگر این شخص مانع استفاده شما از بخشی از خانه شود، این اقدام با عنوان مزاحمت قابل پیگیری است.
سابقه تصرف
رکن دیگر، اثبات سابقه تصرف است. یعنی زمانی که قصد دارید برای رفع ممانعت از حقی اقدام کنید، لازم است که سابقه تصرف داشته باشید. به این ترتیب اگر شما سابقا در ملکی حق ارتفاق یا انتفاع داشته‌اید و اکنون شخصی مانع بهره‌مندی شما از این حق شده است؛ می‌توانید الزام به رفع ممانعت از حق را از طریق دادگاه پیگیری کنید. دادگاه در صورت احراز محق بودن شما، به رفع ممانعت از حق مورد نظر را دستور خواهد داد.
اثبات ممانعت از حق
برای اثبات ممانعت از حق، لازم است که سابقه حق خود را در در ملک مورد نظر ثابت کنید. مثلاً اگر در طول سال‌های گذشته برای آبیاری از چاه آبی که در زمین کشاورزی همسایه قرار دارد، استفاده کرده‌اید و اکنون مالک زمین، اطراف آن را دیوار کشی کرده و مانع استفاده شما از این چاه شده است، شما می‌توانید با اثبات سابقه استفاده از این چاه آب، الزام به رفع ممانعت از حق را از طریق دادگاه درخواست کنید. برای این کار می‌توانید از شهادت شهود استفاده کنید. در صورتی که دادگاه سابقه وجود این حق را احراز کند، به رفع ممانعت از حق حکم می‌دهد.
ماده 161 قانون آیین دادرسی مدنی
در دعاوی تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت، خواهان باید ثابت نمایدکه موضوع دعوا حسب مورد قبل از خارج شدن ملک از تصرف وی و یا قبل از ممانعت و یا مزاحمت در تصرف و یا مورد استفاده او بوده و بدون رضایت او و یا به غیر وسیله قانونی از تصرف وی خارج شده است.
انواع ممانعت از حق
این دعوی، برای رفع ممانعت از حق انتفاع یا ارتفاق مطرح می‌شود. حق انتفاع به معنی آن است که شخصی از منافع مالی که عین آن متعلق به دیگری است، استفاده کند. مانند اینکه شخصی حق انتفاع از باغ یا ویلای خود را به دیگری بدهد، ولی مالکیت آن متعلق به خودش باشد. در این صورت اگر شخص ثالثی با اقدامات خود، مانع استفاده و انتفاع این فرد از باغ یا ویلا شود، صاحب حق انتفاع از دادگاه حقوقی، الزام به رفع ممانعت از حق خود را تقاضا می‌کند.
رفع ممانعت از حق ارتفاق، نوع دیگری از رفع ممانعت است که به موجب آن صاحب حق در مال غیر منقول دیگری حق دارد. مانند اینکه شخصی برای رسیدن به زمین کشاورزی خود، از زمین زراعی همسایه عبور کند، به این حق عبور، حق ارتفاق گفته می‌شود. همچنین وجود یک ناودان یا پنجره یا شبکه در دیوار متعلق به دیگری به عنوان حق ارتفاق محسوب می‌شود. اگر شخصی با اقدامات خود، مانع استفاده صاحب حق ارتفاق شود، ذی‌حق علیه او در دادگاه حقوقی طرح دعوا می‌کند. دادگاه در صورت احراز سابقه این حق، خوانده را به رفع ممانعت محکوم می‌کند.
ممانعت از حق در ملک مشاع
بر اساس قانون زمانی که دو یا چند نفر به طور مشترک مالک مالی باشند، به این حالت مالکیت مشاعی گفته می‌شود. در صورتی که یکی از مالکین مشاعی مانع استفاده دیگری از حق خود شود، این اقدام نیز ممانعت از حق محسوب می‌شود. بنابراین خواهان میتواند علیه خوانده دادخواست الزام به رفع ممانعت را تنظیم کند.
به عنوان مثال: اگر شخصی قفل در ورودی پارکینگ مشترک ساختمان را تعویض کند، تا همسایه او نتواند خودروی خود را در آن پاک کند، ممانعت از حق محقق شده است. در این صورت شخصی همسایه مانع ورود او به پارکینگ شده با مراجعه به دادگاه الزام به رفع ممانعت از حق را خواستار می‌شود. در صورت احراز این موضوع، دادگاه به رفع ممانعت دستور می‌دهد.
ممانعت از حق توسط موجر
زمانی که موجر ملکی را به مستاجر اجاره می‌دهد، مستأجر حق استفاده از منافع این ملک را دارا می‌شود. در صورتی که موجر اقدامی انجام دهد که مستاجر نتواند از حق خود استفاده کند، این حالت ممانعت از حق محسوب می‌شود. در این شرایط مستاجر میتواند با مراجعه به دادگاه حقوقی علیه موجر، این دعوا را مطرح کند. اگر دادگاه ممانعت توسط موجر را احراز کند، به رفع آن دستور می‌دهد.
فرض کنید شخصی مغازه‌ای را به دیگری اجاره می‌دهد. موجر بعد از مدتی متوجه می‌شود که کسب‌وکار مستأجر به علت حضور در این مغازه رونق فراوانی داشته است. موجر به دلیل حسادت از فروش و سود مستاجر، قفل مغازه را تعویض می‌کند تا مستاجر نتواند وارد شود. این مورد ممانعت از حق توسط موجر محسوب می‌شود. در این حالت مستاجر حق طرح دعوای الزام به رفع ممانعت از حق را علیه موجر دارد.
ممانعت از حق توسط موجر مصادیق دیگری نیز دارد. هر زمانی که موجر مانع استفاده مستاجر از مال غیرمنقول مورد اجاره شود، این موضوع به عنوان ممانعت از حق شناخته می‌شود. جلوگیری موجر از استفاده مستاجر از خانه یا زمین یا هر ملک دیگری مانند: کارخانه، فروشگاه و موارد مانند آن نیز از مصادیق دیگری است که توسط موجر شناخته می‌شوند. توجه داشته باشید که اگر مستاجر مال منقولی را اجاره کند و موجر مانع استفاده از این حق قانونی مستأجر شود، این اقدام به عنوان ممانعت از حق قابل پیگیری نیست. زیرا ممانعت از حق، فقط در مورد اموال غیرمنقول است و این موضوع فقط در اموال غیر منقول است.
ممانعت از حق در اموال منقول
موضوع دیگری که لازم است بدانید؛ این است که ممانعت از حق فقط در رابطه با اموال غیرمنقول است. یعنی این دعوی در اموال منقول منتفی است. به این ترتیب اگر شخصی مانع استفاده دیگری از خودروی او شود، این‌موضوع با عنوان ممانعت از حق قابل پیگیری نیست و عناوین مجرمانه دیگری دارد. اما اگر شخصی با اقدام خود، مانع استفاده دیگری از خانه یا ملک مورد نظرش شود، در این حالت دعوای رفع ممانعت از حق مطرح می‌شود.
به عنوان مثال: اگر شخصی در ورودی خانه همسایه‌اش را قفل کند تا صاحب خانه نتواند وارد شود، این موضوع تحت عنوان ممانعت از حق در دادگاه بررسی می‌شود. نکته‌ای که در این مورد وجود دارد، موضوع استفاده از این حق است. اگر شخصی مانع استفاده دیگری از حق انتفاع یا ارتفاق شود و خودش هم از این حق استفاده نکند، این اقدام ممانعت از حق محسوب می‌شود.
یعنی همسایه‌ای که در خانه دیگری را قفل می‌زند تا صاحب خانه وارد نشود، خودش نیز از خانه او استفاده نمی‌کند و این موضوع تحت عنوان ممانعت از حق مطرح می‌شود. اما زمانی که همسایه مانع استفاده صاحب خانه شود، ولی خودش از این خانه استفاده کند، این موضوع با عنوان رفع تصرف عدوانی قابل پیگیری است.
ممانعت از حق ارتفاق
حق ارتفاق حقی است که به اعتبار آن شخصی در ملک متعلق به دیگری، حق عبور، حق شبکه، حق شرب، حق ناودان و مواردی مانند آن دارد. اگر صاحب ملک بدون مجوز قانونی مانع استفاده این شخص از حق ارتفاق شود، ذی‌حق میتواند علیه صاحب ملک در دادگاه طرح دعوا کند. در صورتی که سابقه حق ارتفاق این شخص برای دادگاه محرز شود، قاضی به الزام به رفع ممانعت از حق دستور می‌دهد. یعنی مالک را ملزم می‌کند، رفع ممانعت کند تا این شخص بتواند از حق ارتفاق خود بهره‌مند شود.
فرض کنید در زمین متعلق به شخصی یک چاه آب وجود دارد. از این چاه آب زمین‌های اطراف آبیاری می‌شوند. صاحب زمینی که چاه آب در آن قرار دارد، به علت خصومت شخصی با یکی از همسایگان خود، مانع استفاده او از آب چاه می‌شود و محدوده زمین متعلق به او را دیوار کشی می‌کند تا این شخص نتواند از طریق چاه، زمین خود را آبیاری کند. مسلم است که این اقدام موجب خسارات فراوانی به زمین کشاورزی و محصولات این شخص می‌شود.
بنابراین او برای جلوگیری از خسارات بیشتر به دادگاه مراجعه می‌کند و علیه صاحب چاه الزام به رفع ممانعت از حق را درخواست می‌کند. به دلیل اینکه این شخص مالک زمین است، میتواند از طریق دادگاه کیفری اقدام کند. یعنی از صاحب زمینی که چاه آب در آن قرار دارد، شکایت کند تا دادگاه علاوه بر حکم رفع ممانعت از حق، او را مجازات کند. در صورتی که صاحب حق ارتفاق، مالک زمین نباشد، باید از طریق دادگاه حقوقی، اقدام کند. دادگاه بر اساس شواهد و قرائن، رأی مناسب را صادر می‌کند.
چگونه شکایت کیفری را مطرح کنیم؟
زمانی که شما مالک ملکی باشید و شخصی مانع استفاده شما از ملک مورد نظرتان شود، می‌توانید علیه او شکایت کنید. برای این کار لازم است با مراجعه به دادسرا مدارک لازم را به همراه شکوائیه ارائه دهید. دادسرا تحقیقات مقدماتی را انجام می‌دهد. چنانچه مالکیت شما و ممانعت از ملک احراز شود، پرونده به همراه کیفرخواست صادره به دادگاه کیفری دو ارسال می‌شود.
با شروع جلسات دادرسی، شما با تقدیم لایحه خواسته خود را مبنی بر رفع ممانعت و مجازات متهم در دادگاه مطرح می‌کنید. قاضی با بررسی محتوای پرونده و بر اساس مدارک ارائه شده، حکم مناسب را صادر می‌کند.
مجازات ممانعت از حق چیست؟
ماده 690 قانون مجازات اسلامی، مجازات مجرمی که مرتکب جرم ممانعت از حق شده است را بیان می‌کند.
مطابق این ماده، هر کس به وسیله صحنه‌سازی، از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهر کشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی یا سایر اراضی اشخاص حقیقی و حقوقی به منظور تصرف یا ذی‌حق معرفی کردن خود یا دیگری مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط‌زیست یا مراجع ذی‌صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی کند که موجب تخریب محیط‌زیست و منابع طبیعی شود یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور کند، به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع ممانعت از حق یا اعاده وضع به وضع سابق کند.
در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 مجازات جرائم مربوط به تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق، در ماده مذکور، در صورتی که ممانعت از حق مربوط به املاک و اراضی خصوصی باشد، به عنوان جرم قابل گذشت محسوب می‌شود. به این ترتیب حداقل و حداکثر مجازات مرتکب به نصف کاهش پیدا می‌کند.
نحوه طرح دعوای حقوقی
چنانچه مالک ملکی نباشید، ولی صاحب حق ارتفاق یا انتفاع از مال غیرمنقول هستید، باید در دادگاه حقوقی طرح دعوا کنید. طرح دعوای حقوقی به این صورت است که شما دادخواست الزام به رفع ممانعت از حق را به دادگاه تقدیم می‌کنید. در این حالت اگر سابقه استفاده شما از ملک مورد نظر ثابت شود، قاضی به رفع ممانعت دستور می‌دهد.
بر اساس ماده 162 قانون آیین دادرسی مدنی، در دعوای ممانعت از حق، ابراز سند مالکیت دلیلی بر استفاده از حق است. مگر اینکه طرف دیگر استفاده از حق خود را به طریق دیگری ثابت کند. منظور از طریق دیگر، در این ماده، همان اثبات سابقه استفاده از حق است. به این ترتیب اگر قاضی سابقه استفاده خواهان را از این حق ارتفاق یا انتفاع احراز کند، به رفع ممانعت دستور می‌دهد.
وکیل رفع ممانعت از حق
انتخاب وکیل خوب نقش بسیار مهمی در موفقیت پرونده‌ها دارد. گروه وکلای مشفق با تجربه و تخصص خود در خدمت شما است. وکیل ممانعت از حق، با بررسی دقیق پرونده و با توجه به مستندات میتواند راهکاری مناسب به شما نشان دهد. برای کسب اطلاع بیشتر با ما در تماس باشید.
جمع‌بندی
دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول از زمان‌های گذشته وجود داشته‌اند و از باسابقه‌ترین دعاوی محسوب می‌شوند. ممانعت از حق موضوعی است که موجب محرومیت صاحب حق می‌شود. قانون‌گذار به جهت حمایت از حقوق افراد، شخصی را که موجب ممانعت از حق شده، الزام به رفع آن می‌کند. حتی برای این شخص در قانون مجازات اسلامی، مجازاتی پیش‌بینی شده است.
رفع ممانعت از حق یکی از مواردی است که قبل از تجدیدنظرخواهی هم قابل اجرا است. یعنی به محض احراز سابقه تصرف، رفع ممانعت از حق امکانپذیر است. این موضوع در ماده 175 قانون آیین دادرسی مدنی، بیان شده است.
در صورتی که رای صادره مبنی بر رفع تصرف عدوانی یا مزاحمت یا ممانعت از حق باشد، بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده، توسط اجرای دادگاه یا ضابطین دادگستری اجرا خواهد شد و درخواست تجدیدنظر مانع اجرا نمی باشد. در صورت فسخ رای در مرحله تجدیدنظر، اقدامات اجرایی به دستور دادگاه اجراکننده حکم به حالت قبل از اجرا اعاده می شود ودر صورتی که محکوم به، عین معین بوده و استرداد آن ممکن نباشد، مثل یا قیمت آن وصول و تادیه خواهد شد.
ماده 175 قانون آیین دادرسی مدنی
بر این اساس، زمانی که رای صادره مبنی بر رفع ممانعت از حق یا رفع تصرف عدوانی یا مزاحمت باشد، این رأی بلافاصله به دستور مرجع صادرکننده، توسط اجرای دادگاه یا ضابطین دادگستری اجرا می‌شود. به این ترتیب درخواست تجدیدنظر مانع اجرای این رای نخواهد شد.